Việc sáp nhập các đơn vị hành chính đang đặt ra nhiều thách thức cho các địa phương, đặc biệt là trong việc áp dụng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) mới. Tình trạng “khoảng trống pháp lý” và “lúng túng thể chế” đã xuất hiện tại nhiều nơi, gây gián đoạn hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân.

Trong quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia, chủ trương sắp xếp và tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một nội dung trọng tâm được Đảng và Nhà nước xác định. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành VBQPPL phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập.

Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế sẽ dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh. Điều này tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng, đặc biệt là trong việc ban hành VBQPPL không kịp tiến độ tổ chức lại bộ máy.

Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính. Trước hết, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh.

Thứ ba, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Trong mọi hoạt động quản trị nhà nước, việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan. Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức. Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL.

Sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, nhiều cán bộ tỉnh, huyện đã chuyển về các xã, phường mới để nhận nhiệm vụ. Sự thay đổi này không chỉ mang lại môi trường làm việc mới mà còn tạo ra một “luồng gió mới” cho cơ sở với tinh thần sẵn sàng phục vụ nhân dân.

Ông Đỗ Văn Sơn, nguyên Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tuần Giáo cũ, nay đảm nhiệm vị trí Chủ tịch UBND xã Chiềng Sinh. Xã Chiềng Sinh được thành lập trên cơ sở sáp nhập 4 xã, trong đó 3 xã đặc biệt khó khăn. Ông Sơn đã xác định trước khi về địa bàn rằng điều kiện hạ tầng, đời sống nhân dân và khả năng tiếp cận dịch vụ công còn hạn chế là nỗi trăn trở.

Ngay trong những ngày đầu nhận nhiệm vụ, ông Sơn đã chủ trì các cuộc họp để nghe cán bộ, công chức xã, thôn, bản chia sẻ tâm tư, nguyện vọng. Trên cơ sở đó, ông thẳng thắn bày tỏ quan điểm, ‘hiến kế’ cho lãnh đạo địa phương trong quá trình chỉ đạo, điều hành cho phù hợp với thực tế.

Trong hơn 10 ngày qua, ông Sơn cùng tập thể lãnh đạo xã đã liên tiếp tổ chức các đoàn công tác về cơ sở, vừa để nắm địa bàn, mặt khác kịp thời ghi nhận, tháo gỡ các vấn đề ‘nóng’. Ông chia sẻ rằng việc hiểu cơ sở, hiểu dân là điều kiện tiên quyết để đưa ra các quyết sách phù hợp và tạo dựng lòng tin với nhân dân.

Ông Hà Quốc Thịnh, nguyên Chủ tịch UBND huyện Mường Chà (cũ), nay là Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Mường Pồn, cũng xác định tinh thần phục vụ nhân dân. Ông đã chỉ đạo thành lập các tổ công tác xuống các bản để nắm tình hình, lắng nghe người dân và rà soát lại các điểm ‘nghẽn’ phát triển.

Mới đây, Bí thư Đảng ủy Hà Quốc Thịnh cùng đoàn cán bộ xã khảo sát thực tế tại bản Cò Chạy 2. Đoàn cán bộ xã đã vượt suối, lưng áo đẫm mồ hôi về bản, để lại nhiều ấn tượng với đông đảo đảng viên và nhân dân địa phương.

Tinh thần bắt nhịp mô hình vận hành chính quyền địa phương 2 cấp theo hướng ‘gần dân, sát việc’ đang lan tỏa khắp các địa phương trong tỉnh. Bí thư đảng ủy, chủ tịch UBND, cán bộ xã, phường từng bước bám sát cơ sở. Việc điều động cán bộ cấp trên về xã, phường không chỉ là bước sắp xếp lại tổ chức, mà là chuyển biến về tư duy lãnh đạo, từ chỉ đạo hành chính sang phục vụ.

Việc điều động cán bộ cấp trên về cấp xã có trình độ chuyên môn sâu, có kỹ năng ứng dụng nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật, sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị cấp xã. Tuy nhiên, đội ngũ cán bộ công chức cấp xã hiện tại cũng phải tự hoàn thiện rất nhiều để đáp ứng đòi hỏi rất cao của cấp xã mới.

Muốn phục vụ nhân dân tốt hơn, cần phải có cán bộ tốt. Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, gắn với tổ chức bộ máy, cán bộ mới, gần dân, sát dân, phục vụ dân tốt hơn là chủ trương đúng đắn và hết sức cần thiết.

Trên địa bàn TP Hà Nội, Mặt trận Tổ quốc các xã, phường mới đang tích cực triển khai nhiều hoạt động sôi nổi, thể hiện sự quyết tâm và nỗ lực trong việc cụ thể hóa mô hình mới với tư duy và động lực mới. Đây là một phần trong chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước và địa phương.

Mặt trận Tổ quốc các xã, phường đang đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước để phát huy vai trò khối đại đoàn kết toàn dân. Qua đó, đưa Mặt trận Tổ quốc các xã, phường trở thành cầu nối giữa Đảng, Chính quyền và Nhân dân, tích cực tham gia xây dựng Thủ đô và đất nước ngày càng phát triển. Các hoạt động của Mặt trận Tổ quốc các xã, phường trên địa bàn TP Hà Nội đang được triển khai với nhiều nội dung đa dạng, phong phú.

Ví dụ, tại xã Thanh Trì, Hội nghị lần thứ Nhất – Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã đã được tổ chức để thông qua Quy chế hoạt động của Ủy ban và Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã, chương trình phối hợp thống nhất hành động và chương trình công tác 6 tháng cuối năm 2025. Tại xã Bát Tràng, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Bát Tràng đã phát động phong trào thi đua cao điểm lập thành tích chào mừng Đại hội đại biểu Đảng bộ xã Bát Tràng lần thứ I, Đại hội Đảng các cấp nhiệm kỳ 2025-2030 tiến tới Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.

Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Thanh Oai đã thảo luận, thống nhất thông qua dự thảo Quy chế làm việc của Ủy ban MTTQ xã và thông qua Chương trình phối hợp thống nhất hành động 6 tháng cuối năm 2025. Điều đặc biệt là quy chế làm việc được xây dựng theo hướng linh hoạt, cụ thể, đề cao vai trò phối hợp giữa MTTQ với các tổ chức thành viên trong thực hiện nhiệm vụ giám sát, phản biện xã hội, chăm lo đời sống Nhân dân, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Nhằm cụ thể hóa vai trò trung tâm khối đại đoàn kết và hướng tới kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh – Liệt sỹ, ngày mai (20/7), MTTQ toàn TP Hà Nội sẽ ra quân Ngày cuối tuần xanh tháng 7 với các hoạt động như chỉnh trang Nghĩa trang Liệt sĩ và khu tưởng niệm Anh hùng, liệt sĩ, phân loại, thu gom rác thải sinh hoạt và xử lý các điểm tập kết rác sai quy định. Hoạt động này nhằm tri ân công lao to lớn của các anh hùng liệt sỹ đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, đồng thời góp phần xây dựng môi trường sống xanh – sạch – đẹp, nâng cao ý thức cộng đồng trong công tác bảo vệ môi trường.

Trước đó, tại xã Trần Phú, gần 300 người gồm hội viên Hội Cựu chiến binh, hội viên Hội Nông dân, hội viên Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên và lực lượng Cảnh sát thuộc Trung tâm huấn luyện Cảnh sát cơ động đã ra quân vệ sinh môi trường, làm đẹp 4 nghĩa trang liệt sĩ trên địa bàn.

Theo Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội Nguyễn Lan Hương, trong thời gian tới, nhiệm vụ của Mặt trận các cấp nói chung và của cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam TP nói riêng tiếp tục đặt ra yêu cầu ngày càng cao, đặc biệt là trong công tác tuyên truyền, vận động, nắm bắt tình hình Nhân dân, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, chăm lo đời sống Nhân dân và thực hiện giám sát, phản biện xã hội.

Việc vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp hiệu quả đòi hỏi sự thay đổi về tư duy và nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ. Đây là một yêu cầu thiết yếu để đảm bảo mô hình này có thể hoạt động hiệu quả và đáp ứng được nhu cầu của người dân.

Trước đây, cán bộ cấp cơ sở thường đóng vai trò “người thi hành luật”, tập trung vào kiểm soát, giải quyết giấy tờ và quản lý nhân khẩu. Tuy nhiên, trong mô hình “chính quyền hành động”, đội ngũ cán bộ phải chuyển đổi từ tư duy hành chính sang tư duy phục vụ, từ “làm đúng quy trình” sang “làm đến nơi đến chốn”, giải quyết thấu đáo và làm cho dân tin, đồng thuận, ủng hộ.

Sau khi thực hiện phân cấp, phân quyền, số lượng giải quyết hồ sơ thủ tục hành chính ở cấp xã tăng lên đột biến. Tại Trung tâm Phục vụ hành chính công phường Sa Huỳnh, việc hướng dẫn và xử lý hồ sơ diễn ra khá thông suốt, được Nhân dân đồng tình, đánh giá cao. Ông Nguyễn Văn Huấn, cư dân phường Sa Huỳnh, tỉnh Quảng Ngãi, cho biết: “So với trước thì việc giải quyết hồ sơ nay nhanh, gọn hơn. Thuận tiện hơn so với trước phải lên thị xã làm. Cán bộ ở đây rất nhạy bén”.

Mô hình mới đòi hỏi đội ngũ cán bộ, công chức phải tập trung cao độ để thực hiện tốt. Ông Nguyễn Viết Thanh, Chủ tịch UBND phường Sa Huỳnh, tỉnh Quảng Ngãi, cho biết: “Trung tâm Phục vụ hành chính công của phường cơ bản đáp ứng cung cấp dịch vụ công cho nhân dân. Tập trung ứng dụng công nghệ thông tin xử lý hồ sơ trực tuyến cho người dân. Kiến nghị cấp thẩm quyền mở rộng đầu tư cơ sở vật chất phục vụ tốt hơn cho người dân”.

Mục tiêu lâu dài là hình thành thế hệ công dân số, thông qua công tác đào tạo và tập huấn cho cả cán bộ, công chức và người dân. Ông Trần Ngọc Sang, Chủ tịch UBND phường Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, cho biết: “Phường Đức Phổ trước hết là bố trí cán bộ đảm bảo phù hợp năng lực chuyên môn. Thứ hai là tổ chức tập huấn nâng cao trình độ, năng lực. Thứ ba là sắp xếp, hướng dẫn các quy trình xử lý để cán bộ triển khai nhiệm vụ rõ ràng, rành mạch, công tâm phục vụ người dân”.

Dù còn nhiều việc cần làm, từ rà soát, hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cấp, sắp xếp, kiện toàn đội ngũ cán bộ đến ứng dụng công nghệ và hỗ trợ chuyển đổi số, nhưng với những ưu điểm nổi bật, mô hình mới đang từng bước hướng tới nền hành chính phục vụ, gần dân hơn, hiệu quả hơn. Ông Vũ Minh Tâm, Bí thư Đảng ủy phường Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, cho rằng: “Qua phương thức lãnh đạo của cấp ủy, chính quyền, anh em dần hiểu được và nắm được tinh thần phục vụ. Phải nói đến nay bước đầu đã khắc phục những khó khăn, trong đó các phòng ban chuyên môn đã chú trọng nâng cao chất lượng. Đặc biệt là tinh thần phục vụ của Trung tâm, qua đó đánh giá hài lòng của người dân, xem trung tâm là niềm tin và điểm tựa cho nhân dân”.

“Làm hết việc chứ không làm hết giờ” đã và đang thực hiện một cách thực chất nhất sau khi vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. Những chuyển động tích cực ban đầu cho thấy, thành công không thể chỉ đến từ văn bản hay nghị quyết, mà phải đến từ sự đồng thuận trong dân, quyết liệt trong lãnh đạo và tận tâm trong thực thi nhiệm vụ.